Monday, April 6, 2015

KRUNA BASA BALI

v    Kruna inggih Punika: pupulaning suara/ wianjana sane ngawetuang arti.
v     Pepalihan kruna kapalih dados 2 soroh luirnyane:


A. Kruna Basa Bali Nganutin Wewangsannyane (Kedudukannya)
     Manut ring Wewangsan ipun kruna basa Bali kapaih dados solas soroh luirnyane:

     1. Kruna Aran (Kata benda)
         - Kruna Aran Sekala ( Kata Benda Kongkrit)
            Conto: Meja, Kursi, Gunung, msl.
         - Kruna Aran Niskala (Kata Benda Abstrak)
           Conto: angin, keneh, msl.

     2. Kruna Kria (Kata Kerja)
         - Kruna Kria Lumaksana (Kata Kerja Aktif)
           Conto: Majalan, Nulis, Jumujug, Ngandik, msl.
         - Kruna Kria Linaksana (kata Kerja Fasif)
           Conto: Kakirim, Sinurat, Tulisa, kandika, msl.

     3. Kruna Kahanan (Kata Sifat)
         conto: Putih, Jegeg, Bagus, Jemet, Lantang, Selem, Bawak, Dueg, msl.

     4. Kruna Wilangan (Kata Bilangan)
         - Kruna Wilangan Undagan (Tingkatan)
            Conto: sa, dua, telu, papat, lima, nenem, msl.
         - Kruna Wilangan Pahan (Pecahan)
            Conto: tenga, seprapat, msl.
         - Kruna Wilangan gebogan (Jumlah)
            Conto: Lebak, Karobelah, Samas, Domas, Msl.
         - Kruna Wilangan Pepasten
           conto: biu aijas, jatma adiri, msl.
         - Kruna Wilangan Tan Janten
            Conto: Liu, begeh, ombeh, bedik, msl.

      5. Kruna Wawastan (Kata Sandang)
          Conto: I, Ni, Sang, Hyan, msl.

      6. Kruna Pangarep (Kata Depan)
          Conto: di, ka, ba, I, ring, ri

      7. Kruna Panyambung/Pangiket (Kata Sambung)
          Conto: Krana, yadiapin, wireh, msl.

      8. Kruna Paneges
         Conto: ya, ja, sih,ke, te

      9. Kruna Pangentos (Kata Ganti)
          - Pangentos Jatma ka pertama (Kata ganti orang pertama)
             Conto: iang, tiang, icang
          - Pangentos Jatma kaping kalih (Kata ganti orang kedua)
             Conto: Cai, Ragane
          - Pangentos Jatma kaping tiga (Kata ganti orang ketiga)
             Conto: ia, dane, ipun, ida

     10. Kruna Panguuh (Kata Seru)
           Conto: aduh, arah,beh, ah, ih, msl.

     11. Kruna Keterangan
           Conto: dini, ditu, semeng, sanja, peteng, msl.

B. Kruna Basa Bali Nganutin Wangunnyane
     Manut ring Wangunnyane kruna basa Bali kaepah dados limang soroh luirnyane:

     1. Kruna Lingga
         Inggih punika: Kruna sanedurung polih wewehan (Pangater, Pangiring, Miwah Seselan)
         Conto: jalan, jagur, laib, tulung, tresna, msl.

      2. Kruna Tiron
          Inggih punika: Kruna sane sampun poih wewehan (Pangater, Pangiring, miwah Seselan)
          - Pangater : (a-, ma-, su-, ka-, pa-, pati-, pari-, maka-, saka-, kuma-, sa-, pa-, pi-, dur-, swa-)
             Conto: aukud, majalan, sudharma, kaejuk, pajalan, patigrepe, makadadua, sakabesik, kumalipan,                             sasampun, pitresna, pajalan, durlaba, swabawa)
          - Pangiring : ( -a, -e, -ne, -ang, -in, -an, -n, -wan, -nyane )
            Conto: alapa, bastise, memene, ngadepang, tulisin, menekan, bapan tiange, dharmawan,
                       pangiringnyane.
          - Seselan : ( -in-, -um-, -el-, -er- )
            Conto: sinurat, sumaur, telapak, gerigi

       3. Kruna Polah
           Inggih punika: kruna sane sampun polih pangater anusuara ( ny-, m-, n-, ng-)
           Conto:
               - Sampat = Nyampat
               - Sinduk = Nyinduk
               - Paca = Maca
               - Pancing = Mancing
               - Tulis = Nulis
               - Tundik = Nundik 
               - Kandik = Ngandik
               - Kajang = Ngajang
               - Msl.

       4. Kruna Dwi Lingga
           Inggih punika: kruna lingga sane kapingkalihan
           Kruna Dwi Lingga malih kapalih dados 5 soroh luirnyane:
          a. Kruna Dwi Sama Lingga
              Inggih punika: kruna lingga sane kaucap pingkalih.
              Conto: gede-gede, mokoh-mokoh, alit-alit, msl.
         b. Kruna Dwi Samatra Lingga
             Inggih punika: kruna lingga sane kaucap ping kalih, nanging ucapan sane ping kalih mauwah.
             Conto: kitak-kituk, tundak-tundik, delak-delik, dengak-dengok,msl.
         c. Kruna Dwi Maya Lingga
             Inggih punika: kruna lingga sane kaucap apisan nenten prasida ngawetuang arti, nanging yening 
             kaucap ping kalih wawu prasida madrebe arti.
             Conto: kapu-kapu, kunang-kunang, kupu-kupu, ogoh-ogoh, msl.
         d. Kruna Dwi Purwa Lingga 
             Ingih punika: kruna lingga sane kecape ring ajeng kapingkalihang.
             Conto: sesate, sesari, sesajen, dedalu, msl.
          e. Kruna Dwi Wesana Lingga
              Inggih punika:kruna lingga sane kecape ring ungkur kapingkalihan tur kadulurin antuk pangater
              (paka-).
              Conto: pakateltel, pakenyitnyit, pakecorcor, msl.

     5. Kruna Satma/Kata Majemuk (kruna Dwi Bina Eka Sruti)
         Inggih punika:angkepan kalih kruna sane ngawetuang arti asiki
         Kruna satma kapalih dados kalih soroh luirnyane:
         a. Kruna Satma Sepadan (Setara)
             · Kruna Satma Nyihnayang Matungkalik
               Conto: meme bapa, cerik kelih, luh muani, tegeh endep, selem putih, matah lebeng, bah                                         bangun,lemah peteng, kemu mai, kaja kelod.
             · Kruna Satma Ngerasang Arti
               Conto: joh sawat, selem denges, peteng dedet, nyunyur manis, langsing lanjar, tegeh ngalik, pait                            makilit, putih ngempur, manis melenyad, msl.
         b. Kruna Satma Tan Sepadan (Tak Setara)
             Conto: biu batu, tiing ampel, kesela sawi, jebu garum, katik cengkeh, papah biu, nyuh gading, msl.

Angka Angka Dalam Bahasa Bali

Assalamualaikum. Wr. Wb

Berikut ini akan kami jelaskan mengenai angka angka dalam Bahasa Bali
Angka angka dalam Bahasa Bali , ada beberapa yang mempunyai hak Istimewa, mau tau ??
Silahkan dibaca dan dipelajari..


Satuan:
1= sa, besik, siki, a, tunggal,eka.                       6=enem, nenem, sad.
2 = dua,dadua, kalih, dwi.                                 7=pitu, pepitu, sapta.
3=telu, tetelu, tiga, tri.                                    8=kutus, kutus, wulu, wolu, asta.
4=pat,papat, catur.                                           9=sia, sanga.
5=lima , panca.                                                  10=dasa.
Belasan.
Belasan nyaris sama dengan dalam bahasa Indoensia. Dimana kata dalam satuan tinggal ditambahkan dengan kata belas atau singkatannya (las).
11=solas.
12=roras. Mungkin awalnya dari rolas  lama-lama menjadi roras.
13=telulas, dibaca cepat tlulas.
14=patbelas
,
15=limolas, sering dibaca cepat menjadi molas.
16=nembelas
.
17=pitulas.
18 = pelekutus. Nah ini aneh.Dari mana ya datangnya kata depan ‘pele’ di sini?. Mengapa bukan kutus las atau wolu las?. Saya tidak bisa menjelaskannya, tapi yang jelas, jangan menyebut woululas  kalau belanja di Bali. Sebutlah kata pelekutus, kalau menyebut jumlah 18.
19=siangolas – di sini ditambahkan sisipan ng+o ditengah kata sia dan las, untuk memudahkan pembacaan.

Puluhan 
Formulanya sederhana, tinggal menambahkan angka satuan dengan kata dasa. Namun biasanya diselipkan sisipan ‘ng’ diantaranya.
10=dasa.
20=duang dasa, kalih dasa
30=telung dasa, tigang dasa.
40 = petang dasa.
50= seket. Ini nama istimewa. Di Bali orang tidak pernah menyebut limangdasa untuk angka 50, tapi seket.
60=nem dasa.
70 =pitung dasa.
80=wulung dasa.
90=siang dasa, sangang dasa

Dua Puluhan
Angka dalam Dua Puluhan diberi nama Likur, dalam bahasa Bali.
20 = duang dasa.
21 = sa likur.
22 = dua likur.
23 =telu likur .
24 = pat likur.
25 = selae. Ini istimewa karena tidak ada orang yang menyebut lima likur untuk kata dua puluh lima. Selalu selae.
26 = nem likur.
27= pitu likur.
28= wulu likur.
29 = sanga likur .

Tiga Puluhan
Angka dalam TigaPuluhan tidak memiliki nama khusus. Cukup menambahkan kata telung dasa = 30, ditambah dengan angka satuannya..
30 = telung dasa.
31 = telung dasa besik.
32 = telung dasa dua.
33 =telung dasa telu.
34 = telung dasa pat.
35 = sasur. angka 35 di Bali umum disebut sasur, dan bukan telung dasa lima.
36 = telung dasa nem.
37= telung dasa pitu.
38= telung dasa kutus.
39 = telung dasa sia.
40 = petang dasa.

Ratusan
Formula sama dengan puluhan, angka satuan disambung dengan kata ratus atau singkatannya.
100=satus.
200=satak. ini juga tidak mengikuti pola. Di Bali angka 200 tidak pernah dibaca duangratus atau duangatus, tapi satak.
300=telung atus.
400 = samas.  Saya tidak pernah mendengar angka 400 dibaca petang atus. Tapi samas.
500=limang atus,
600=telungatak, maksudnya adalah 3 x satak
700=pitung atus,
800= domas, maksudnya adalah dua kalinya samas, alias 2 x400.  
900=sangang atus,
1000=siyu, siu.

Ribuan
Ribuan di Bali mengggunakan akhiran tali. Formula juga sama dengan ratusan.
1 000= siyu.                                          6 000 = nem tali .
2 000=duang tali.                                 7 000 =pitung tali .
3 000=telung tali.                                 8  000= kutus tali.
4 000=petang tali.                                9 000 = sia tali. 
5 000 = limang tali.                               10 000 = dasa tali, a laksa.

Angka-angka lain yang istimewa:

45 = setimaan.

75= telung benang.
150 = keroblah.
175 = lebak.
 
1 000 000 = yuta, juta. Ada lagi angka yang disebut sebagai a bangsit. Saya tidak ingat persis artinya, agak lupa antara 1 600 atau 6 000.  Karena  belakangan ini, angka a bangsit ini sudah sangat jarang dituturkan dalam percakapan sehari-hari di Bali. Apakah diantara teman pembaca ada yang tahu artinya a bangsit?
Nah..jadi kalau saya jembrengin begini, angka-angka yang unik dan perlu dihapal saat berada di Bali adalah: Roras, Pelekutus, Selae, Sasur, Setimaan, Seket, Telung Benang, Keroblah, Lebak, Satak, Samas, Telungatak, Domas, Siyu, Yuta.
Yang lainnya tidak perlu dihapal, cuma mengikuti pola normal saja.Angka satuan,belasan pake tambahan kata las,atau belas, lalu dua puluhan pakai angka likur, ratusan pakai kata atus,  ribuan pakai kata tali.


Note:
1. Semua kata-kata dalam Bahasa Bali yang berakhiran a selalu dibaca e  seperti membaca huruf e dalam kata sedang. dua, dibaca due. sia dibaca sie. dasa dibaca dase.

Semoga Informasi dan Ilmu yang telah kami Share dapat berguna bagi kita semua..
Ammmiinn..
Terima kasih 
Wassalamualaikum Wr. Wb